...

Minister van Gezondheidszorg en Sociale Zaken, Maggie De Block (Open VLD), reageerde nogal laconiek op het voorstel - dat vanuit de oppositie in het Parlement werd gelanceerd - om een bedrag van 402 euro op jaarbasis opzij te zetten voor extra zorgpersoneel. Volgens De Block is het één ding geld opzij te zetten voor nieuw zorgpersoneel, maar je moet ook nieuwe krachten kunnen vinden. De Kamer keurde het budget voor een Zorgpersoneelfonds unaniem goed, maar wel op een moment dat ziekenhuizen meer moeite ondervinden dan ooit om vacatures voor verpleegkundigen in te vullen. In de pers verschenen in dezelfde periode berichten over ziekenhuizen die personeel dat met pensioen ging opnieuw proberen aan te trekken. UZA meldde dat het oudere verpleegkundigen die daarvoor ook kiezen, langer aan de slag wil houden. "In september dit jaar werden er 1.697 vacatures geplaatst", weet Vlaams zorgambassadeur Lon Holtzer. En die raken maar moeilijk ingevuld.De crisis is chronisch maar ze wordt acuter gemaakt door een voorbijgaand fenomeen. "In 2019 studeerde maar 939 verpleegkundigen met een bachelordiploma af. Daarnaast haalden 646 verpleegkundigen hun diploma van een specialisatiejaar. Een bachelor verpleegkundige duurt tegenwoordig vier in de plaats van drie jaar. En de effecten van de studieduurverlenging laten zich in 2019 voelen. In de regel studeerden de voorbije jaren telkens meer dan 2.200 bachelorverpleegkundigen af. Dit jaar waren er dat een pak minder. "Ziekenhuizen hebben problemen om hun staf compleet te houden. Om een afdeling open te houden, moet daar een minimumaantal verpleegkundigen werken. Woonzorgcentra hebben het eveneens moeilijk om de normen te halen. Dat brengt de financiering in gevaar." Vandaar de nervositeit.Holtzer gaat de problemen zeker niet ontkennen. "Elke vacature is er een te veel. Ik ben er om dat te helpen voorkomen. Als een post niet ingevuld raakt, heeft dat belangrijke gevolgen voor de andere leden van de staf, en voor de kwaliteit van de zorg." Het tekort aan 'handen aan het bed' ( je zou beter spreken over 'hoofden', vindt Holtzer) wordt evenwel gedeeltelijk gecompenseerd door de langdurige stageperiodes (tweemaal 11 weken) voor de vierdejaars. "Dat is zowat een halftijdse baan."Dat compenseert voor een deel het gebrek aan mankracht. Maar deze medaille heeft wel een keerzijde. "De bedoeling is dat de diensten de verpleegkundigen in opleiding ook adequaat begeleiden. En dat is nog een extra inspanning die ze moeten leveren. Ik wil een warme oproep doen aan iedereen om hieraan mee te werken. Een arts moet begrijpen dat de jonge verpleegkundige een extra woordje uitleg nodig heeft. Een chirurg laat de aso toch ook niet zomaar een ingreep uitvoeren, om dan achteraf eens te komen kijken hoe het gelopen is."Het vierde jaar verpleegkunde kwam er om met de Europese regels in orde zijn. Die leggen op dat een verpleegkundige minstens 2.300 uur stage moet doen. "Bij een driejarige opleiding had je dan nog 18 weken over om de toekomstig verpleegkundige de principes van anatomie, fysiologie, pathologie en farmacologie, psychologie enzovoort bij te brengen." De vierjarige opleiding is vooral nodig om tegemoet te komen aan de vraag van de arbeidsmarkt naar algemeen gevormde - 'generieke' - verpleegkundigen die competent en breed inzetbaar zijn. Die zich kunnen aanpassen aan de vereisten van een bepaalde dienst en er zich snel vertrouwd maken met de specifieke pathologie en medicatie. "Als een suïcidale vrouw van twee hoog uit een raam springt en haar twee heupen breekt, heb je niet alleen een chirurgische patiënt maar ook een ggz-probleem. Een verpleegkundige moet met complexe pathologie kunnen omgaan, klinisch kunnen redeneren. De gemiddelde leeftijd van een patiënt in het ziekenhuis ligt boven de 70 jaar. Op bijna elke afdeling moet je ook vertrouwd zijn met geriatrie. Wie denkt dat een verpleegkundige iemand is die basiszorg levert en een paar technieken onder de knie heeft, moet van die misvatting af. Een verpleegkundige moet de situatie kunnen analyseren, proactief optreden, weten wat ze aan de arts moet signaleren, ... Ook voor hen is het belangrijk om evidence-based tewerk te gaan. Een verpleegkundige speelt daarnaast een grote rol in de patiënteneducatie - in het verhaal van empowerment van de patiënt.""Ik heb nog niemand horen zeggen dat de verlenging van de bachelor naar vier jaar geen goede zaak was", zegt Holtzer. "Ook bij de kinesitherapeuten was er een jaar dat bijna niemand op de arbeidsmarkt kwam - maar dàt probleem verdwijnt het jaar daarna weer vanzelf." Natuurlijk blijft er een onderliggend mechanisme. De actieve bevolking krimpt. De zorgvraag neemt toe. Er is een grote uitstroom uit het beroep - veel verpleegkundigen bereiken de pensioenleeftijd. Maar de instroom is in het algemeen wel al belangrijk toegenomen, onderstreept Holtzer. "Vergeleken met 2009 studeerden er vorig jaar 92% meer bachelors af - en 60% meer HBO5-verpleegkundigen. Sinds de verlenging van de studieduur is het aantal nieuwe studenten in de bachelor verpleegkunde weliswaar teruggelopen. Maar Holtzer schat de evolutie helemaal niet somber in: "Als we het aantal generatiestudenten in 2019 herberekenen op drie jaar, zien we dat hun aantal 28% bedraagt en daarmee weer in stijgende lijn gaat. De opleiding blijft jongeren aantrekken - het probleem zit thans vooral bij de zij-instromers."Toch is het zeker dat we nooit genoeg verpleegkundigen zullen kunnen opleiden als we ook de zorgprogramma's niet herdenken, stelt de Vlaams zorgambassadeur. "Als we niet iedereen inzetten op het niveau dat hij of zij is opgeleid, is het dweilen met de kraan open. We moeten de lijst van voor verpleegkundigen voorbehouden taken uitkammen en nagaan wat we kunnen overlaten aan zorgkundigen. De veroudering van de bevolking houdt vooral in dat er veel basiszorg nodig is, met heel wat routineklussen. We moeten daarbij nagaan wat echt verpleegkundige zorg is, en mensen laten werken op hun eigen deskundigheidsniveau. In de thuisverpleging bijvoorbeeld blijven nog teveel verpleegkundigen de patiënt wassen, en houden zorgkundigen zich bezig met huishoudelijke taken. Zo komen we er niet."Die bedenking bepaalt ook de reactie van de Vlaamse zorgambassadeur op de plannen van het Parlement om 402 miljoen euro per jaar uit te trekken voor nieuw zorgpersoneel. "De vraag is vooral hoe je dat geld ook goed gaat besteden. Daar was vooraf beter een grondige discussie over gevoerd. Het werk van een verpleegkundige wordt nog altijd onderschat. En er is niet alleen zorgpersoneel tekort in de ziekenhuizen en de thuisverpleging, maar ook in de woonzorgcentra en de revalidatieinstellingen. Ook daar moeten we de achterhaalde personeelsnormen herbekijken. Wat we eerst en vooral nodig hebben is een globaal beleidsplan."Een samenhangend probleem waar toch tamelijk snel een oplossing voor moet komen, is de status van de HBO5-verpleegkundigen. Volgens de Europese regels voldoet de opleiding niet aan de vereisten voor verpleegkunde. Franstalig België loste dit op door de studieduur met een half jaar te verlengen. Maar dat vindt Lon Holtzer geen goede oplossing. "Een normale HBO5-opleiding duurt 2 à 2,5 jaar. Verpleegkunde is al een uitzondering. Je schrikt door de studie bijna even lang te maken als de huidige bachelor, een grote groep kandidaten af. En je verhoogt toch niet het competentienveau.""Het HBO5-niveau houdt het midden tussen het profiel van de zorgkundige en dat van een bachelor-verpleegkunde. Het gaat over een grote groep van mensen - nu 40 à 45% van de verpleegkundigen - die een belangrijke bijdrage in de zorg leveren. Het gaat om mensen die graag met hun handen werken, die praktisch aangelegd zijn. Maar je moet van hen niet hetzelfde - meer abstracte - klinisch redeneervermogen verwachten als van een bachelor verpleegkunde, waarbij ze de toestand van een patiënt adequaat genoeg kunnen inschatten. Je kunt die tussengroep evenwel niet uit de ladder van de zorgberoepen wegknippen - hun belang is te groot. Nu al haken in het eerste semester van de HBO5-opleiding spijtig genoeg ieder jaar een 500-tal mensen af, omdat de opleiding voor hen te lastig en te hoog gegrepen is. Dat zijn wél mensen die hadden gekozen voor een beroep in de zorg. We kunnen extra krachten goed gebruiken."Vlaanderen wil dat voor HBO5-verpleegkundigen een eigen profiel gecreëerd wordt, dat ingeschreven wordt in de Wet op de uitoefening van gezondheidszorgberoepen. Maar daar wou federaal minister De Block tot nu toe niets over horen. "In het Vlaamse regeerakkoord is de regeling van deze kwestie opnieuw ingeschreven - Vlaanderen wil daar met de federale regering over gaan onderhandelen. Nu is het eerst en vooral afwachten wat daarover in het akkoord van de volgende federale regering komt."