De architectuur wint erbij, de kunst wint erbij

De kuststad waar kunstenaars als René Magritte, Niki de Saint Phalle en Keith Haring gewerkt en tentoongesteld hebben, draagt kunst hoog in het vaandel. Toen architect Johan Cogge van DETOO Architects zijn project voor de nieuwbouw van AZ Zeno kwam voorstellen startte hij niet toevallig zijn presentatie met de afbeeldingen van een polderlandschap én een schilderij van René Magritte. Kunst behoort tot het DNA van Knokke en derhalve ook tot het DNA van AZ Zeno.Nieuwe eyecatcher voor Knokke is trouwens de Mikado Streetlamp Tower van de Japanse kunstenaar Tadashi Kawamata, opgesteld langs de N49, aan de toegangsweg tot het AZ Zeno. De 12 verlichtingspalen die als een mikado uit elkaar vallen verwijzen naar de clusters van stalen palen die het zwevende ziekenhuis optillen. Een modelvoorbeeld van kunst die de architectuur versterkt. Door de schuin hangende verlichtingsarmaturen bovenaan hebben de Mikadopalen van Kawamata trouwens iets weg van golfsticks, wat dan eerder toevallig verwijst naar de 18 holes golf court die in de toekomst in de polder achter het ziekenhuis zal worden aangelegd.Zoals bekend is een ziekenhuis in geval van nieuwbouw decretaal verplicht om een bepaald percentage - de grootte ervan hangt af van het budget - te investeren in kunst. "Het kon toch niet zijn dat we schilderijen zouden aanschaffen om in de directeurskamer aan de muur te hangen", lacht algemeen directeur Frank Lescrauwaet."We wilden scoren op architecturaal vlak, dus kozen we ervoor om te kiezen voor kunst die aansluit bij deze architectuur. Maar we wilden ook en vooral kunst waar de patiënt iets aan heeft, kunst met een helend karakter als het ware. Om de keuze te bepalen hebben we een Kunstcommissie opgericht, waarin naast ziekenhuisdirectie, artsen en verpleegkundigen ook de architecten en personen uit de kunstwereld zetelden. Ieder deed zijn zeg en gaf zijn keuze van artiesten op: van de lijst van 14 hebben we er na de debatten uiteindelijk 4 weerhouden die pasten in onze filosofie."Naast de eerder genoemde Tadashi Kawamata, een van de toonaangevende hedendaagse kunstenaars in Japan, werden weerhouden Marie-Jo Lafontaine, Benoit Van Innis en Djos Janssens.Bij het binnentreden van het ziekenhuis overvalt je de rust die de ruimte uitstraalt. Het aantal aanwezigen in de ontvangstruimte is op de vingers van twee handen te tellen. Mensen melden zich aan en worden meteen naar hun afdeling op een van de drie verdiepingen doorgesluisd. Op het gelijkvloers heb je alleen de ontvangstbalie, de apotheek, de brasserie, een kleine shop en ... een vleugelpiano waarop patiënten én zorgverstrekkers hun talent kunnen botvieren.De witte ruimte wordt opgefrist door zuilen die door Benoit Van Innis met keramische tegels in zachte kleurmotieven werden bekleed. De tegels werden met de hand beschilderd, gebakken in Caldas da Rainha en met uiterste precisie op de zuilen aangebracht door de Portugese specialisten."Kleur in de architectuur creëert een nieuwe ruimte: kleur is van levensbelang", zegt de kunstenaar. "De betegelde zuilen geven een menselijke warmte aan de kliniek." Het meest iconische werk van Benoit Van Innis is de aankleding van het metrostation Maalbeek in Brussel...Gebruikt Benoit Van Innis eerder zachte door het licht gefilterde kleuren, dan geldt dat niet voor de twee kunstenaars die in de ziekenhuisafdelingen op de verdiepingen aan de slag zijn gegaan. Djos Janssens heeft de verschillende wachtruimtes op de verdiepingen 1 tot 3 aangepakt met een samengaan van poëtische teksten en kleurrijke interventies in situ. Zo bestaat zijn werk uit een samengaan van semantische en plastische elementen, met als uiteindelijke doel de kijker even wakker te schudden en in de niet altijd vrolijke ziekenhuiscontext wat verstrooiing te brengen. "Ik ben niet bang meer, ik heb vertrouwen" spreekt de muur je moed in als je in de wachtkamer van de afdelingen heelkunde, urologie en orthopedie de minuten aftelt. Natuur en bloemen lachen je toe bij gynaecologie, terwijl de kleurrijke muren van de wachtkamer pediatrie de kinderen kunnen boeien en op andere dan ziekenhuisgedachten brengen.Bloemen vinden we ook terug bij de artistieke interventies van Marie-Jo Lafontaine. "De smachtende schoonheid van de roos is een melancholische metafoor voor het vergankelijke erotisme van de mens", dicht curator en publicist Johan Pas de kunstenares toe in het kunstboekje dat AZ Zeno heeft uitgegeven. De bloemen van Lafontaine fleuren ook de kamers op waar patiënten tijdelijk verblijven.Maar de mooiste kamer is de stille ruimte, een ronde zaal ingekapseld in een gebogen doorzichtige houten structuur waar patiënten eventueel samen met hun familie in moeilijke momenten troost komen zoeken en vinden. De aanwezigheid van de bloemen van Marie-Jo Lafontaine is zo sterk dat je haast zou geloven dat je ze kan ruiken.Buiten valt de regen met bakken uit de hemel en zet het vlakke polderland onder water. Onder het grijze wolkendek doemen in de verte een vuurtoren en een kerktoren op. De avond valt en het golvende gebouw wordt opgelicht met subtiel gebruik van sfeervolle kleuren. Vanop een afstand lijkt het ziekenhuis echt te zweven, en dat was ook het opzet van de architecten. De opdracht luidde immers: het moet een ziekenhuis worden dat niet op een ziekenhuis gelijkt.Toen de Siciliaanse partner-architect Salvatore Bono de site kwam inspecteren waar het ziekenhuis zou komen, hing er een mist over de polder. In de laaghangende wolk zag de architect als in een visioen de vorm van het ziekenhuis.De link naar het surrealisme werd meteen gelegd. Magritte's meest gekende werk Ceci n'est pas un pipe werd door de architecten vertaald in Ceci n'est pas un hôpital! Magritte hield óók van wolken schilderen. Het AZ Zeno won in 2018 de eerste prijs, zeg maar de Oscar, op het World Architecture Festival, afdeling Health Care.