Op weg naar maatschappelijk vera ntwoorde zorg(instellingen)

Zorginstellingen zijn grootverbruikers van energie, water, voedsel en grondstoffen. Vanuit hun maatschappelijke missie, namelijk de zorg voor de patiënt, hebben zij er alle belang bij om in te zetten op duurzaamheid en een gezonde toekomst. Wat bijvoorbeeld bespaard wordt op bovengenoemde elementen of een duurzamere inzetting ervan, zou kunnen geherinvesteerd worden in betere zorg.Of het nu gaat om aandacht voor diversiteit, warmte-koudeopslag, omgaan met medicijnresten, thermisch comfort en lichtconditie, ... Zorgaanbieders ervaren een drietal hordes bij het inzetten op duurzaamheid, zo blijkt uit Nederlandse en Vlaamse praktijkstudies (1). Hoe komt dat?Ten eerste is het niet altijd duidelijk wie binnen de zorginstelling verantwoordelijk is of moet zijn voor duurzaamheid. Is dat de milieucoördinator, de facilitaire afdeling of de raad van bestuur? Ten tweede is het soms moeilijk om een intern draagvlak op te bouwen. Duurzaamheid wordt gezien als een financiële investering. Die investering is niet direct gerelateerd aan medische zorg en brengt ook geen onmiddellijk financieel resultaat op. Nog een mogelijke reden tot slot is dat patiënten dit geen prioriteit vinden in de keuze voor een bepaalde zorginstelling.Maar die hordes zijn niet onoverwinbaar. De ene zorginstelling is er al járen mee bezig en vindt dat ondertussen zo vanzelfsprekend dat ze er niet mee naar buiten komt, bij de andere zijn bepaalde grootschalige engagementen eerder recent te noemen. Artsenkrant Hospitals vroeg enkele ziekenhuizen in Vlaanderen naar wat zij onder andere ondernemen om hun organisatie maatschappelijk verantwoord - duurzaam - te besturen.Twee jaar geleden won UZ Leuven de Gault&Millau Catering Award voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, voor het verduurzamen van hun voedingsaanbod. "Naast het gebruik van seizoensgebonden streekproducten en verse groenten, streven we naar een zo kort mogelijke voedselketen. Momenteel loopt er een nieuw project om de voedselverspilling in de gehele keten nog verder in kaart te brengen en zo verlies te beperken", legt diensthoofd Preventie & Milieu Herman Devriese uit."Verder grijpen we telkens 'Mei Plastiekvrij' (actie die aanzet om een maand lang zo weinig mogelijk plastic te gebruiken, nvdr) aan om het gebruik van wegwerpplastiek in de cafetaria's terug te dringen", vervolgt Devriese. "Zo schakelden we over van fossiele wegwerpplastiek naar composteerbare serviceverpakkingen van biologische oorsprong, ondertussen zijn deze serviceverpakkingen betalend om herbruikbaar duurzaam bestek en recipiënten te promoten. Personeel kan glazen kommen bestellen die in de cafetaria kunnen worden gevuld."Herman Devriese: "Daarnaast zamelt UZ Leuven meer dan 50 verschillende afvalsoorten in, een aantal op basis van wettelijke voorschriften, anderen zijn bewust gekozen omwille van de ecologische voordelen die een sortering inhoudt. De laatste jaren introduceerde UZ Leuven, o.a. in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting, de inzameling van een aantal afvalstromen die nieuw zijn voor de ziekenhuissector zoals wegwerpbabyflesjes, sterilisatiedoeken, koffiegruis, ... Maatwerkbedrijven zorgen voor de nodige sortering om tot een voldoende zuivere afvalstroom te komen die kan dienen als grondstof voor nieuwe producten."Een van de duurzaamheidsinspanningen waarin AZ Nikolaas de komende jaren sterk wil investeren, is de verduurzaming van de mobiliteit, met name de shift van het auto- naar het fietsgebruik in het woon-werkverkeer van medewerkers. Koen Neve, facilitair directeur: "Ons ziekenhuis sloot enkele jaren geleden een overeenkomst met een lokale fietshandelaar om fietsen aan te kunnen kopen aan sterk gereduceerde tarieven. Ondertussen blijkt dat vooral de elektrische fietsen het goed doen. Medewerkers die iets verder van het ziekenhuis af wonen, gebruiken nu meer en meer hun elektrische fiets om naar het werk te pendelen, terwijl ze voorheen naar de auto teruggrepen.""Deze shift zal op volle snelheid komen eens we de investeringen in de fietsenstallingen hebben opgeleverd", vervolgt Koen Neve. "Het Vlaamse Pendelfonds heeft namelijk voor bijna ?200.000 subsidies toegekend aan AZ Nikolaas." Daarmee wil het ziekenhuis bijkomende fietsenstallingen bouwen met plaats voor honderden extra fietsen, alsook tientallen oplaadpunten voor elektrische fietsen. Doel is om nog eens 500 medewerkers extra op de fiets te krijgen.Verder gaan de eigen investeringen van het ziekenhuis en de Pendelfondscenten naar infrastructuur voor fietspompen, fietsherstelpunten, douchefaciliteiten en campagnemateriaal. Tot dat laatste horen o.a. helmen, fietslichtjes, hesjes, zadelhoesjes en regenbroeken."Vooral op onze campus in Beveren wordt de nieuwe fietsenstalling sterk bezet", weet Koen Neve. "Uniek voor deze campus is dat het dak er volledig voorzien is van fotovoltaïsche cellen ( zetten het zonlicht om tot elektriciteit, nvdr). Een win-winsituatie dus. We hebben op verschillende van onze campussen ook oplaadpalen voorzien voor elektrische auto's.""Bij het ontwerp van het nieuwe ziekenhuis op campus Kennedylaan hielden we op verschillende vlakken rekening met het duurzaam omspringen van onze energie", vertelt Thomas Van de Walle, expert energie bij az groeninge. "In de eerste bouwfase in 2009 maakten we reeds gebruik van een voorkoeling en voorverwarming van ventilatielucht met grondbuizen, en opteerden we voor een groendak voor de buffering van regenwater."In de tweede bouwfase (ingebruikname 2017) ging het ziekenhuis naar eigen zeggen nog een stuk verder en implementeerde het technieken als: een zonnepaneelproject van 931,5 kWpiek, goed voor ca. 5% van elektriciteitsbehoefte op jaarbasis. Verder kwam er een BEO-veld (Boorgat Energie Opslag) van 237 boringen tot 60 m in combinatie met een warmtepomp voor verwarming en koeling van het gebouw. Thomas Van De Walle: "Hierbij wordt de grond als warmte- en koudebuffer gebruikt en wordt een besparing van ca. 13% op het gasverbruik gerealiseerd." Tot slot implementeerde het ziekenhuis een warmtekrachtkoppeling (WKK), "deze zorgt voor gelijktijdige warmte en elektriciteit en is goed voor ca. 25% van eigen elektriciteitsbehoefte", aldus de expert energie.Van De Walle benadrukt dat de noodzaak van een actief energiebeheer in de optimalisatie van de regeling van de verschillende alternatieve technieken. "De klassieke stookplaats met enkel gasketels en dus een éénvoudige regeling is verleden tijd. De gasketels oefenen louter hun functie uit op piekmomenten of als back-upoplossing. De alternatieven (WKK's en warmtepompen) dienen op de juiste temperatuurregimes en momenten hun deel van de energievraag te dekken, alleen dan kan je de effectieve energiebesparing verzilveren."Zo heeft een actief beheer van de energie ervoor gezorgd dat het effectieve energieverbruik in het nieuwe, grotere ziekenhuis met veel meer comfort door ventilatie en koeling, niet hoger ligt dan de som van het energiegebruik in de vroegere, oude campussen, weet Thomas Van De Walle."Verder zoeken we naar bijkomende optimalisatieprojecten, zo wordt binnenkort een bijkomend zonnepaneelproject van ca. 420 kWpiek gerealiseerd. Daarnaast lopen verschillende projecten naar meer vraaggestuurde ventilatie en wordt de verlichting waar economisch haalbaar omgebouwd tot LED."