...

Waar tot voor kort vooral computerexperts wakker lagen van big data, heeft de covid-19-crisis de schijnwerpers gericht op gezondheidsgegevens. Statistieken over het aantal besmettingen, het aantal ziekenhuisopnames en het aantal overlijdens vormden de basis voor beslissingen die de hele maatschappij troffen. "Waar sommigen voordien huiverachtig stonden tegenover gegevensdeling, met het spookbeeld van Big Brother op de achtergrond, heeft corona aangetoond hoe belangrijk het is om gegevens te delen", zegt Yvonne Denier, stafmedewerker bij Zorgnet-Icuro. "Er zijn terechte bezorgdheden over de manier waarop data gedeeld worden, maar het principe zelf staat niet meer ter discussie." Samen met stakeholders uit de zorgsector werkt Zorgnet-Icuro al een tijd aan een voorstel voor een platform om gezondheidsgegevens te delen voor onderzoek. "We zijn vertrokken van de vraag hoe de enorme hoeveelheid klinische gegevens die toch al verzameld worden, beter ontsloten kunnen worden voor onderzoek", zegt Peter Raeymaekers, stafmedewerker bij Zorgnet-Icuro. Het gaat daarbij om onderzoek op bevolkingsniveau dat inzicht biedt in patiëntenstromen, en het effect nagaat van omgevingsfactoren, geneesmiddelen, medische technologie of verstrekte zorgen. Concreet wil Zorgnet-Icuro de verschillende achtereenvolgende contacten van de zorgvrager met het zorgsysteem in kaart kunnen brengen (de whereabouts). Vervolgens kunnen deze verrijkt worden met klinische gegevens die verbonden zijn met die contacten. Op die manier kunnen onderzoekers inzicht verwerven in het traject dat een patiënt aflegt doorheen het zorgsysteem en dit in relatie brengen tot zijn of haar klinische gegevens. Tegelijk zijn de gegevens over het traject van de patiënt ook klinisch relevant. "Je zou bijvoorbeeld kunnen de comorbiditeit bij covid-19 kunnen analyseren", zegt Peter Raeymaekers. "Wat is de relatie met bestaande immuunziekten? Hebben die een negatief effect op het verloop van covid-19 of juist een gunstig effect, doordat het immuunsysteem onderdrukt is? We weten het niet, terwijl je daarvoor alleen een aantal eenvoudige datapunten moet kunnen verbinden." Volgens Peter Raeymaekers gebeurt er tot nu toe veel te weinig met medische gegevens. "Er zijn haast evenveel manieren om met data om te gaan als er ziekenhuizen zijn. Nu beslist elk ziekenhuis zelf hoe en met wie de data gedeeld worden." Het voorstel van Zorgnet-Icuro legt een algemeen kader vast waarin ook juridische, ethische en andere randvoorwaarden zijn vastgelegd. Zo is er veel aandacht voor de privacy van de patiënt, verduidelijkt Tom Balthazar van Zorgnet-Icuro. "Onderzoek op populatieniveau zoals wij beogen berust wel op individuele casuïstiek, maar is niet daartoe te herleiden." De patiëntgegevens worden geanonimiseerd, of - als het nodig is voor het onderzoek - gepseudonimiseerd. Daarbij worden gegevens zoals rijksregisternummer, naam, voornaam, geboortedatum, woonplaats vervangen door een pseudoniem, zodat de casus wel herkenbaar blijft maar niet terug te voeren is tot één individu. "Daar bestaan sluitende technieken voor, en die kunnen toevertrouwd worden aan een trusted third party", zegt Tom Balthazar. Bij zeer zeldzame pathologieën valt het niet uit te sluiten dat een onderzoeker zou kunnen afleiden over welke patiënt het gaat. In zo'n geval moet er met geanonimiseerde gegevens gewerkt worden. "Het zijn uitgerekend patiënten met zeldzame aandoeningen die het meest gebaat zijn met gegevensdeling, net omdat ze met zo weinig zijn", zegt Yvonne Denier. "Door hun gegevens samen te leggen wordt het ontwikkelen van effectieve behandelingen makkelijker. Ik krijg vanuit hun patiëntenverenigingen dan ook het signaal dat ze graag aan gegevensdeling zouden meewerken." Door het opzet is het platform niet te gebruiken om het voorschrijfgedrag of het therapeutisch handelen van individuele zorgverleners te controleren, benadrukt Peter Raeymaekers. "Dat is juist waarom we met de zorgsector zelf het initiatief hebben genomen. Als de sector het zelf doet, beslist de sector wat er met die gegevens gebeurt. Zo is het systeem ook opgezet: wie gegevens bijdraagt, beslist mee. Er is dus per definitie vertrouwen tussen de partners." In een onderzoek naar geneesmiddelengebruik zou wel ontdekt kunnen worden dat een bepaald geneesmiddel te vaak of onoordeelkundig wordt voorgeschreven, of bij een bepaald ziektebeeld niet effectief is. Maar het is niet mogelijk om dat terug te koppelen naar individuele zorgverleners. Instanties die individueel therapeutisch gedrag controleren, zoals het Riziv, moeten daarvoor de wettelijke geregelde kanalen en datastromen gebruiken, stelt Peter Raeymaekers. Het is evenmin de bedoeling dat er een superdatabank komt waarin alle gegevens permanent opgeslagen word+en. "Het is niet dat we van ziekenhuizen zomaar alle gegevens opvragen en in een groot datameer gieten, en er daarna naar eigen goeddunken mee spelen", zegt Tom Balthazar. "Naar aanleiding van een concrete onderzoeksvraag zal telkens beoordeeld worden welke gegevens bij de partners opgevraagd en gedeeld worden, en onder welke voorwaarden. Er zal daarbij duidelijk gecommuniceerd worden welke gegevens verzameld worden en voor welk doel." Een onafhankelijk orgaan waarbij ook patiëntenverenigingen betrokken worden zal toezien op de gegevensbescherming en respect voor de privacy. Het Belgische eHealth-platform laat vandaag al toe om op een uniforme en veilige wijze medische gegevens uit te wisselen. Het platform dat Zorgnet-Icuro voorstelt, wil daarop meesurfen. Daardoor hoeven de partners niet te investeren in nieuwe systemen om gegevens te delen. "Als we te veel vragen van ziekenhuizen, gaat onze vlieger niet op", zegt Peter Raeymaekers. "Daarom vermeldt ons voorstel dat de meeste technische ontwikkelingen centraal zullen gebeuren, met minimale impact voor de ziekenhuizen. We zien het meer als een connector met de bestaande EPD-systemen, van waaruit gegevens waarover het ziekenhuis toch al beschikt doorgestuurd kunnen worden en op beveiligde wijze kunnen ontsloten worden voor wetenschappelijk onderzoek " Voor ziekenhuizen zijn er verschillende voordelen om aan het platform mee te werken, zegt Peter Raeymaekers. "Doordat de ziekenhuizen deelnemen aan het systeem krijgen zij ook inzage in het zorgtraject van patiënten. Dat op zich zou al een reden moeten zijn om deel te nemen. Bovendien gebeurt er in veel ziekenhuizen nu ook al wetenschappelijk onderzoek - en zeker niet alleen in de universitaire ziekenhuizen. Ziekenhuizen kunnen zelf ook een aanvraag doen om data te ontvangen, en krijgen zo een veel grotere datapool waaruit ze inzichten kunnen halen. Je kan over veel meer patiëntengegevens beschikken dan alleen uit je eigen ziekenhuis of netwerk. Er lopen nu bijvoorbeeld verscheidene onderzoeken naar welke therapieën het effectiefst waren bij de behandeling van covid-19-patiënten. Het spreekt vanzelf dat de conclusies beter zullen zijn als je over meer gegevens beschikt." Deelnemen aan een big data platform is eigenlijk een ethische plicht, zegt Yvonne Denier. "We delen niet zomaar gegevens, maar met een maatschappelijk doel om de kwaliteit van de zorg en de continuïteit van de zorg te verbeteren. Het zou de evidentie zelf moeten zijn dat je zorggegevens deelt voor dergelijk onderzoek."