Het laatste rapport uit 2021 van de MAG binnen de GEMS brengt de impact van de vierde golf op het mentale welzijn van de bevolking en op het werkverzuim in kaart. Rechtstreekse data daarover worden ingezameld door de Motivatiebarometer (UGent) en de Grote Corona Studie (UAntwerpen) - die beide sinds vrijwel het begin van de pandemie lopen.
De MAG verzamelde voor de GEMS - de groep experten voor de managementstrategie - ook informatie uit diverse bronnen over de geestelijke gezondheidszorg en over het werkverzuim.
Vierde golf
De Grote Corona Studie toont hoe de score op de General Health Questionnaire - 12 item scale tot half december 2021 een gunstige evolutie toonde - de versoepeling van de maatregelen gingen gepaard met lagere GHQ-12-scores. Maar sinds september gaat het duidelijk weer de slechte kant op met het mentale welzijn van de bevolking.
Vooral studenten lijden mentaal onder de covidmaatregelen. Ook mensen actief in de cultuur- en evenementensector hebben het zwaar te verduren (zie grafiek onder).
De zorgsector scoorde voorbije zomer relatief goed - de werkdruk is er hoog, maar ongetwijfeld ook de draagkracht. Maar de vierde golf had duidelijk een grote impact op het mentale welzijn van professionals in de zorg.
Over het algemeen krijgen mensen in de jongere leeftijdsgroepen hetmentaal harder te verduren door de aanhoudende crisismaatregelen.
De Motivatiebarometer zag hoe scores voor tevredenheid, slaapkwaliteit en vitaliteit in de bevolking verbeterden sinds de tweede lockdown begin 2021 - en klachten over depressiviteit en angst afnamen - tot augustus/september. Sindsdien verslechteren de scores weer.
Vaccinatie
De Motivatiebarometer maakt ook aparte analyses voor mensen die gevaccineerd zijn en de niet-gevaccineerde groep.
Gevaccineerde mensen zijn over het algemeen waakzamer voor infectie. Ze zijn vaker uit zichzelf gemotiveerd om de voorzorgsmaatregelen tegen besmetting op te volgen - ze bewaren meer een gevoel van autonomie en betrokkenheid met andere mensen dan niet-gevaccineerden.
Hoewel de kloof in de spontane bereidheid om maatregelen op te volgen groot blijft tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden gingen het voorbije half jaar ook niet-gevaccineerde personen de maatregelen weer beter in acht nemen.
Psychiatrie
De MAG analyseerde een aantal bronnen die een indicatie geven van de vraag naar geestelijke gezondheidszorg - vooral de gegevens uit de jeugdgezondheidszorg wijzen op een acute nood.
De moeilijke toegang tot de geestelijke gezondheidszorg blijkt onder meer uit de daling van de uitgaven voor raadplegingen in de psychiatrie en de jeugdpsychiatrie. Deze lagen in 2020 2,3% lager dan in 2019 - het aantal geboekte consultaties lag zelfs 3,4% lager.
Vooral in de periode van april tot juni 2020, maar ook in oktober 2020 en in januari 2021 - telkens op de piek van de golven - zag je een daling van het aantal consultaties en opnamen op de psychiatrische afdelingen.
De mogelijkheid van teleconsultaties zorgde voor een compensatie in de daling van de uitgaven na de eerste golf en leidt zelfs weer tot een aangroei van de uitgaven vanaf maart 2021.
Jongeren
De psychische zorg voor kinderen en adolescenten kon de acuut toegenomen vraag niet opvangen.
In Vlaanderen blijkt uit de cijfers van het Agentschap Opgroeien dat er in toenemende mate een beroep wordt gedaan op de crisisopvang voor kinderen en jonge tieners sinds het begin van de pandemie. Het Agentschap zag een sterke toename in de eerste helft van 2021 en opnieuw vanaf september vorig jaar.
Het tekort aan bedden om jonge mensen met eetstoornissen op te vangen is nijpend en de wachtlijsten zijn vier keer zo lang geworden als vóór corona. Lange wachtlijsten zijn een groot probleem voor de jeugdpsychiatrie in het algemeen.
Het MAG-rapport analyseert in detail de zorgvraag in een gespecialiseerd psychiatrisch centrum in Eigenbrakel (Le Domaine - ULB) - dat evenwel representatief zou zijn voor de sector.
Het centrum beschikt normaal over 15 bedden voor jongeren - maar die volstaan sinds begin 2021 niet om aan de vraag te voldoen. Vanaf september werd het aantal beschikbare bedden met vijf verhoogd en werden er extra krachten aangeworven - maar daarmee kan men nog niet de behoeften dekken. De wachtlijsten groeien.
In de eerste helft van 2021 piekte de hulpvraag een aantal keer - wat ook samenhing met de sluiting of het terug opengaan van de scholen. Na een rustpauze in de zomer stijgt de zorgvraag weer sinds september 2021.
De grafiek toont het aantal nieuwe vragen voor opname in het centrum (blauwe balkjes), het aantal beschikbare bedden (rode 'saturatielijn'), en het aantal bedden dat zou zijn bezet indien er geen limiet op het aantal opnamen was (oranje lijn).
Dat ook de ambulante psychiatrische opvang de vraag sinds 2021 niet langer kan volgen, verhoogt nog de druk op de residentiële zorg. De situatie kan blijven verergeren tot opname de enige haalbare oplossing is.
De ondraaglijk lange wachtlijsten leiden ertoe dat, wanneer het kind dan uiteindelijk opgenomen kan worden, het ook langer het bed zal moeten blijven bezetten.
Uitval en burn-out
Het MAG-rapport analyseert te, slotte cijfers over het ziekteverzuim van ACERTA. Dat geeft een gemengd beeld. In 2020 en in de eerste helft van 2021 lag het korststondig ziekteverzuim (minder dan een maand) eigenlijk lager dan andere jaren - wat wellicht te maken heeft met het telewerk.
Maar sinds september 2021 piekt het korststondig ziekte verzuim in alle bedrijvigheidssectoren - ook in de gezondheidszorg.
In de gezondheidszorg lag het korststondig ziekteverzuim, afwezigheid van het werk wegens ziekte tot een jaar, en langdurige werkonbekwaamheid voor meer dan een jaar in 2020 en in 2021 beduidend hoger dan in andere sectoren: in het algemeen meer dan 35% hoger in beide jaren, en wat langdurige werkonbekwaamheid in 2021 betreft zelfs de helft hoger dan in 2020.
Het uitvallen van collega's zet extra druk op de overblijvende werkkrachten. Dat brengt dan weer een hoger risico mee op bijvoorbeeld burn-out.
Het rapport bevat een analyse van IDEWE van de evolutie van het risico op burn-out gedurende de pandemie voor alle sectoren. Dit steeg met een aantal procenten in het najaar van 2021 ten opzichte van de maanden ervoor, tot zelfs met 10% in vergelijking met januari 2020.
De tevredenheid over het werk en de intentie om het werk te blijven doen gingen licht achteruit in het najaar 2021.
Maar IDEWE en de MAG geven hierover geen afzonderlijke cijfers voor de gezondheidszorg. Het rapport stipt aan dat er te weinig bekend is over het welzijn en de mentale gezondheidszorg van gezondheidswerkers.
De rapporten van de Mental Assessment Group kan men downloaden van de website info-coronavirus. Klik hier voor een pdf-bestand van het laatste rapport.